Historia kuśnierstwa

Historia kuśnierstwa na Podhalu

Początki kuśnierstwa trudno określić, jego pierwotne formy istniały już w zamierzchłych czasach, gdy ludzie zaczęli ubierać się w skóry zwierząt. Garbowanie, wyprawianie skór i szycie było działem wspólnoty, nieprzypisanym do konkretnego zawodu.

Kuśnierstwo ma w Polsce długą historię, szczególnie w regionach górskich. Na Podhalu największe skupisko zakładów kuśnierskich znajdowało się w okolicach Białki Tatrzańskiej, gdzie Michał Kościelniak wyuczywszy się rzemiosła w Peszcie (Budapeszt ) przeszczepił go do Białki Tatrzańskiej. W połowie 19 wieku działało tam 17 kuśnierzy . Źródła archiwalne, wskazują, że kuśnierze działali w Nowym Targu już w XVI a nawet XV wieku. Dokumenty potwierdzają , że w 1636 r. istniały w Mieście dwa warsztaty kuśnierskie. Warsztaty pracowały sezonowo, w okresie jesienno-zimowym. Przez pozostałą część roku zajmowano się rolnictwem i hodowlą owiec.

Do produkcji kożuchów służyły skóry baranie, szczególnie ceniono skóry młodych (półrocznych) baranków.
Do początku 19 wieku kożuch był kosztownym elementem ubioru i nie występował na Podhalu powszechnie . Nosili go tylko zamożni gazdowie i rodziny, sołtysi , wójtowie. Bywał też kożuch posagiem dla panny młodej, gdyż kosztował pięć całych baranów i worek mąki jęczmiennej. Kożuchy sprzedawano na odpustach i jarmarkach, według opisów handlowano kożuchami na odpuście w Szaflarach u Św. Andrzeja potem w Klikuszowej. Noszono wyłącznie długie białe kożuchy, zdobione białą , czarną i czerwoną skórką , czerwonym suknem, biało czarne obszycie u mężczyzn a u kobiet białe – kręte jagniątko , w zależności od regionu Podhala różno-kolorowymi nićmi (kordonkiem) kożuch ten był zapinany na trzy guziki plecione ze skóry i miał jedną kieszeń . Był to kożuch „BIAŁCZAŃSKI „ nie dlatego że był biały a dlatego że szyto je w Białce Tatrzańskiej.

W okresie lat 20-30 dwudziestego wieku serdaki i kożuchy przywędrowały do Polski ze Słowackiego Liptowa. Kuśnierstwo na Podhalu rozwinęło się w przede wszystkim w Zakopanym, Nowym Targu i w Czarnym Dunajcu do tego stopnia ze kilku słowackich kuśnierzy się tu osiedliło i pracowało.

Końcem 20 wieku tradycyjne kuśnierstwo poszło w dwie różne strony. Jedna z nich to zachowanie tradycji, starych wzorów i kolorów na których są zdobienia i motywy z najróżniejszych regionów Polski, Kożuchy i serdaki wytwarzane w rożnych odcieniach brązu z czerwonymi dodatkami i czarnym obszyciem , zdobione kolorowymi kwiatami nie zmieniły na przestrzeni wieków kształtów oraz sposobu wykonywania i szycia – „irowanie”, „cyroniowanie”, „haftowanie” to w niezmienionej formie wyłącznie ręczna praca.

Druga strona w jaką podąża kuśnierstwo to całkowita stylizacja dotycząca zarówno form jak i kolorystyki i zdobień.

Różnice w garbowaniu skór dawniej a dziś

Garbnikami roślinne, kory drzew iglastych-barwienie korami drzew owocowych i olszyną, garbowanie odbywało się wyłącznie ręcznie w małych beczkach i w pobliskich potokach i rzekach

Garbowanie dziś odbywa się wyłącznie maszynowo barwione za pomocą barwników pozyskiwanych chemicznie i natłuszczane , skóry są dzisiaj lekkie , miękkie pachnące a owce są dzisiaj hodowane niektóre gatunki na mięso i skórę a inne na mleko i sery .

Współczesna odzież skórzana – kożuchy ze skóry owczej są bardziej funkcjonalne, praktyczne i poszukiwane. Dzisiejszy kożuch jest najlepszym i najcieplejszym okryciem zimowymi jaki tylko stworzyła natura z udziałem człowieka.